- ఆయకట్టుకు చేరని నీళ్లు
- పెరుగుతున్న అంచనాలు
- జనం సొమ్ముకు తూట్లు
- రీడిజైన్లతోనూ ఆర్థికంగా దెబ్బే
నవతెలంగాణ ప్రత్యేక ప్రతినిధి-హైదరాబాద్‌
            ఇల్లు అలకగానే పండుగ కాదనేది నానుడి. ఈ సామెత సాగునీటి ప్రాజెక్టులకు సరిగ్గా సరిపోతుందని నిపు ణులు చెబుతున్న మాట. ప్రభుత్వాల నిర్లక్ష్యం, కాంట్రాక్టర్ల ధనదాహం మూలంగా విలువైన జనంసొమ్ము ప్రాజెక్టుల్లో దుర్వినియోగమవుతున్నది. ఆపైన ప్రజలే ఆ ఆర్థిక భారాన్ని మోయాల్సి వస్తున్నది. సాగునీటి ప్రాజెక్టుల ను సంపూర్ణం గా నిర్మించని ఫలితంగా ఆశించిన ప్రయోజ నాలు నెరవేరడం లేదు. పూర్తిస్థాయి ప్రాజెక్టు నివేదిక (డీపీఆర్‌) ప్రకారం ప్రాజెక్టులు కడితే ఆర్థిక నష్టాలు ఉండ వనేది సాగునీటిరంగంలో అనుభవమున్న వ్యక్తుల మాట. రాష్ట్రం లోని దాదాపు అన్నీ ప్రాజెక్టుల నిర్మాణాలు ప్రభుత్వాలు, కాం ట్రాక్టర్లతో కుదుర్చుకున్న డీపీఆర్‌ ఒప్పందం (అగ్రిమెంట్‌) ప్రకారం లేవు. ఈ నేపథ్యంలోనే పూర్తిస్థాయిలో ఆయకట్టు ఉనికిలోకి రాలేదనే విమర్శలు ఇప్పటికే ఉన్నాయి.
సంపూర్ణ ప్రాజెక్టు అంటే..
పూర్తిస్థాయి ప్రాజెక్టు నివేదిక(డీపీఆర్‌) తయారైనప్పటి నుంచి నిర్ణయించిన రేట్లనే అమలుచేయాలి. నిర్ణీత కాలంలో పూర్తి చేయాలి. అప్పుడే అది సమగ్ర ప్రాజెక్టు అవుతుంది. కానీ భూసేకరణ జరగలేదనీ, బిల్లులు ఇవ్వడం లేదంటూ కాంట్రాక్టర్లు అదనపు నిధుల కొరకు వెంప ర్లాడుతూ అంచనాల సవరణ(రివైజ్డ్‌ ఎస్టిమేట్లు) పేరుతో డీపీఆర్‌లో ఉన్న మొత్తం కంటే నాలుగైదు రెట్లు పెంచిన సందర్భాలూ ఎన్నో. ఈ తరహా ప్రాజెక్టులు రాష్ట్రం లో ఎక్కువగానే ఉన్నాయి. శ్రీరాంసాగర్‌ ప్రాజెక్టు రూ. 40.15 కోట్లతో ప్రారంభించి రూ. 3000 కోట్లు వ్యయం చేసినా మొదటి దశ పూర్తికాలేదు. కల్వకుర్తి, బీమా, నెట్టెంపాడు, శ్రీరాంసాగర్‌ రెండోదశ తదితర భారీ ప్రాజెక్టులు ఆ కోవలేకే వస్తాయి. అలాగే ఆసీఫాబాద్‌ను ఆనుకుని ఉన్న జగన్నాధపురం ప్రాజెక్టు రూ. 60 కోట్లతో చేపట్టి రెండు దశాబ్ధాలు దాటింది. ఇప్పటివరకు దానికి రూ. 250 కోట్లు ఖర్చుపెట్టినా పూర్తికాకపోవడం గమనార్హం.
ఎవరెవరు..ఎంతెంత
రాష్ట్రంలోని సాగునీటి ప్రాజెక్టులు ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్‌ నుంచే నిర్మాణంలో ఉన్నాయి. ఆయా రాజకీయ పార్టీల పరిపాలనాకాలంలో శ్రీకారం చుట్టారు. చంద్రబాబు ప్రభుత్వ పాలనలో రూ. 17 వేల కోట్లు ఖర్చుపెట్టగా, వె.ఎస్‌.రాజశేఖర్‌రెడ్డి హయాంలో రూ. 92 వేల కోట్లు వ్యయం చేసినట్టు అధికారిక సమాచారం. ఇకపోతే రాష్ట్ర ముఖ్యమంత్రి కె.చంద్రశేఖర్‌రావు గత ఏనిమిదేండ్లుగా ఈ సాగునీటి పథకాలపై రూ. 1.5 లక్షల కోట్లు వెచ్చించారు. అయినా రాష్ట్రంలో ఏ ఒక్క ప్రాజెక్టూ సంపూర్ణంగా నిర్మాణం జరగలేదనేది సాగునీటిరంగ నిపణులు అంటున్నారు.
రివిట్‌మెంట్‌ పనులే కీలకం
ప్రాజెక్టు పూర్తికావడమంటే ఆ ప్రాజెక్టు డిజైన్‌లో చెప్పినట్టుగా రివిట్‌మెంటుతోపాటు కాలువల లైనింగ్‌ పనులూ జరగాలి. లైనింగ్‌ కోసం పూర్తిస్థాయి పరిమాణంతో కూడిన సిమెంట్‌ పనులు జరగకపోతే ప్రాజెక్టు ఆయకట్టుకు న్యాయం జరగదు. ప్రాజెక్టు పూర్తయిన తర్వాత 100 క్యూసెక్కుల నీటిని విడుదల చేస్తే కేవలం 50 క్యూసెక్కులు మాత్రమే కాలువ చివరి ఆయకట్టును చేరుతుంది. నీరు భారీగా వృధా అవడమేగాక , సహజం గానే ఆయకట్టుకూ తీవ్ర నష్టం జరుగుతున్నది. బ్రాంచ్‌ కెనాళ్లు, రివిట్‌మెంటు, లైనింగ్‌ పనులు పెండింగ్‌లో ఉంటూనే ఉన్నాయి. కాలువల్లో చెట్లు, చెత్తాచెదారం పేరుకుపోయి నీళ్లు భూమిలోకి ఇంకిపోతున్నాయి. అలాగే అవి నీటి ప్రవాహానికి ఆటంకంగా తయారవుతున్నాయి. ప్రాజెక్టు పూర్తయిందని చెప్పాలంటే కాలువల నిర్మాణమే అత్యంత ముఖ్యం. ఆ పనులను వదిలేసి ప్రభుత్వాలు మాత్రం ప్రాజెక్టులు పూర్తయ్యాయని చెబుతుంటాయి. తద్వారా నష్టమే తప్ప లాభం జరగదు.
ఎందుకు అసంపూర్ణం..?
రాష్ట్రంలో ప్రభుత్వాలు మారినప్పుడల్లా కాంట్రాక్టర్లు మారతారు. డీపీఆర్లనూ సవరిస్తారు. డీపీఆర్‌ను మార్చకపోతే పాత కాంట్రాక్టర్లనే కొనసాగించాల్సి వస్తున్నది. పాతవారిని తొలగించాలంటే ప్రాజెక్టును రీడిజైన్‌ చేయాలి. అందులో మార్పులు చేస్తూ కొత్త డీపీఆర్‌ను సర్కారు తయారుచేసి, ఆమేరకు నిర్మాణ ప్రణాళిక రూపొందించు కోవాలి. నేటి ప్రభుత్వాలు అదే చేస్తున్నాయి. తద్వారా ప్రజా ధనం వృధా అవుతున్నది. అవసరం ఉన్నా , లేకున్నా డీపీఆర్లల్లో మార్పులు చేస్తూ తమ రాజకీయ ప్రయోజనా లను నెరవేర్చుకునే పనిలో ప్రభుత్వాలు ఉంటున్నాయి. ఆ నేపథ్యంలో ప్రజలపై ఆర్థిక భారాలు తప్ప, మరే ఇతర లాభం లేదని సాగునీటిరంగ నిపుణులు చెబుతున్నారు.
అనుమతులు
సాధారణంగా ప్రాజెక్టుల నిర్మాణాలు జరగాలంటే నాలుగు రకాల అనుమతులు తీసుకోవాలి. కేంద్ర జలసంఘం(సీడబ్ల్యూసీ), అటవీశాఖ, పర్యావరణం, సాంకేతిక అనుమతులు తప్పనిసరి. వీటిలో ఏదీ సరిగ్గా లేకపోయినా ప్రాజెక్టు నిర్మించడానికి వీలుండదు. ప్రభుత్వాలు ముందు, వెనకా అనుమతులు తీసుకుని నిర్మాణం చేపడుతుంటాయి.
కాస్ట్‌-బెనిఫిట్‌ రేషియో
డీపీఆర్లల్లో సాంకేతిక అంశాలను ఎప్పటికప్పుడు మార్చడం మూలంగా సవరణ అంచనాలు పెరిగి ఆర్థికభారంతోపాటు నిర్మాణమూ ఆలస్యమవుతుంది. సాంకేతిక విషయాలనూ పరిశీలించినప్పుడు కాస్ట్‌-బెనిఫిట్‌ రేషియో 1:4 లేదా 1:5కు మించరాదు. అంటే ఏదైనా ప్రాజెక్టుపై పెట్టిన పెట్టుబడి కనీసం నాలుగైదు సంవత్సరాల్లో తిరిగి రాబట్టుకోవాల్సి ఉంటుంది. కానీ నేడు నిర్మాణంలో ఉన్న ప్రాజెక్టుల్లో రెండు దశాబ్దాలు గడిచినా సర్కారుకు పెట్టిన పెట్టుబడి తిరిగిరావడంలేదు. శ్రీరాంసాగర్‌, జురాల, నాగార్జునసాగర్‌ మినహా మిగిలిన అన్నీ ఎత్తిపోతల(లిఫ్ట్‌ ఇరిగేషన్‌)పథకాలే కావడం తెలిసిందే. ఈ ప్రాజెక్టుల జీవితకాలం 25 సంవత్సరాలు మాత్రమే. ఆలోపుగానీ, ఆ తర్వాతగానీ పంపులు, పైపులు మార్చాల్సి ఉంటుంది. రివిట్‌మెంట్‌, లైనింగ్‌ పనులకు మరమ్మతులు కచ్చితంగా చేయాల్సిందే.
లేకపోతే ఆ పథకం ప్రయోజనాలు పూర్తిస్థాయిలో వినియోగదారులకు చేరవు. కల్వకుర్తి, నెట్టెంపాడు, బీమా ప్రాజెక్టులకు 70 శాతం లైనింగ్‌ పనులను గత ప్రభుత్వాలు పూర్తిచేయగా, ప్రస్తుత ప్రభుత్వం పంపులు ఫిట్‌ చేసింది. ఉమ్మడి మహబూబ్‌నగర్‌ జిల్లాలో ఎనిమిది లక్షల ఆయకట్టుకుగాను నాలుగు లక్షల ఎకరాలకే కాలువలు ఉన్నాయి. ఆదిలాబాద్‌ మధ్యతరహా ప్రాజెక్టులకు బ్రాంచ్‌ కెనాళ్ల ద్వారా పంటల కాలువలకు నీటి సరఫరా వ్యవస్థ లేదు. శ్రీరాంసాగర్‌ రెండో దశ కాలువల లైనింగ్‌ పనులు పూర్తికాక తుంగలు మొలిచాయి. ఉమ్మడి మహబూబ్‌నగర్‌ జిల్లాలో నెదర్లాండ్స్‌ దేశం సహకారంతో నిర్మించిన చిన్న పథకాలైన బెక్కెం లిఫ్ట్‌, గూడెం, బొడబండ, జఠాపూర్‌, కొడూరు, గోపాలపురం, చలపాడు, చిన్నమర్రూర్‌ ప్రాజెక్టులకు పట్టినగతే ఈ లిఫ్ట్‌ పథకాలకూ పడుతుంది.
సర్కారు ఏం చేయాలి ?
రాష్ట్ర ప్రభుత్వం డీపీఆర్‌ను కచ్చితంగా అమలుచేయాలి. ప్రాజెక్టులను సత్వరమే నిర్మాణం చేపట్టి డీపీఆర్‌ ప్రకారం సమయానుకూలంగా పూర్తిచేయించగలి గితేనే సత్ఫలితాలు వస్తాయని సాగునీటిరంగ నిపుణులు సారంపల్లి మల్లారెడ్డి తెలిపారు. ఎలాంటి పరిస్థితుల్లోనూ అగ్రిమెంట్‌ పొడిగించరాదనీ, ఆమేరకు పనిచేయని కాంట్రా క్టర్లను బ్లాక్‌లిస్ట్‌లో పెట్టాల్సి ఉంటుందని వ్యాఖ్యానించారు. ప్రజాధనం వృధా కాకుండా ప్రాజెక్టులను నిర్మించాలి. కాగా రాష్ట్రంలోని అన్ని ప్రాజెక్టులు ఇప్పుడు అసంపూర్ణంగానే ఉండటం అందరికి తెలిసిందే. ప్రాజెక్టులకు కేటాయించిన నిధులు బడ్జెట్‌లో స్పష్టంగా చూపించాలి. పారదర్శకత ఉండేలా జాగ్రత్తలు తీసుకోవాలి. రహాస్యం ఉండకూడదు. నిధుల నిర్వహణ విషయంలో పారదర్శకత అవసరమనేది. సాగునీటిరంగ విశ్లేషకుల మాట.